Het Fort benoorden Spaarndam is een fort van de Stelling van Amsterdam. Het is gelegen ten noorden van Spaarndam-West, bij het Zijkanaal B.
|
Het Fort benoorden Spaarndam werd aangelegd tussen 1885 en 1901 en is onderdeel van het westfront van de Stelling van Amsterdam. Het eerste aardwerk voor het fort werd aangelegd tussen 1885 en 1887, tegelijk met het aardwerk voor het Fort bezuiden Spaarndam. Het duurde 10 jaar voordat er begonnen werd met de bouw van de bomvrije gebouwen en in 1901 was het werk gereed.
Opvallend is de brede natte gracht om het fort. Het fort is kleiner uitgevallen dan in de eerste plannen was neergelegd en de buitenoevers van de gracht geven nog de oude hoofdvorm aan. Hierbij lagen twee geschutsopstellingen aan de frontzijde die uiteindelijk niet zijn gerealiseerd. |
Het fort is onderdeel van de Positie bij Spaarndam dat tevens bestaat uit het Fort bezuiden Spaarndam, een liniewal met voorraadruimten erin, twee nevenbatterijen en aan de westzijde een voorstelling met betonnen scherfvrije onderkomens. De forten waren bedoeld om met een onderwaterzetting van het gebied rondom de stelling tegen de vijand de accessen te verdedigen: Het doel van de positie was de afsluiting en de verdediging van het acces gevormd door den Slaperdijk met den Westlaan en den Straatweg op den Zuidelijken berm van de Slaperdijk.
Tussen Spaarndam en de duinen is er slechts een smalle strook terrein om onder water te zetten.
In de keelkazematten stond flankgeschut opgesteld waarmee het terrein tot de naastgelegen forten bestreken kon worden. In de zuidelijke kazemat (richting Fort bezuiden Spaarndam) stonden twee 6 cm kanonnen.
In de noordelijke kazemat stonden twee 10 cm kanonnen omdat het volgende fort (Fort Zuidwijkermeer) op grotere afstand lag en het Noordzeekanaal verdedigd werd.
De keelzijde werd vanuit de keelkazematten gedekt door mitrailleurs en geweren.
Verdediging naar voren gebeurde door middel van twee stuks 6 cm hefkoepelgeschut en incidenteel opgesteld geschut.
De bemanning van het fort bestond uit 288 soldaten die geleid werden door 5 officieren en 16 onderofficieren. Dit aantal varieerde in de tijd en de functie van het fort.
Op of bij het fort stonden ook een berg- en een troepenloods. De bergloods is in 1924 afgebrand en niet meer herbouwd. In 2006 zijn de fundamenten van de troepenloods nog teruggevonden.
In de keelkazematten stond flankgeschut opgesteld waarmee het terrein tot de naastgelegen forten bestreken kon worden. In de zuidelijke kazemat (richting Fort bezuiden Spaarndam) stonden twee 6 cm kanonnen.
In de noordelijke kazemat stonden twee 10 cm kanonnen omdat het volgende fort (Fort Zuidwijkermeer) op grotere afstand lag en het Noordzeekanaal verdedigd werd.
De keelzijde werd vanuit de keelkazematten gedekt door mitrailleurs en geweren.
Verdediging naar voren gebeurde door middel van twee stuks 6 cm hefkoepelgeschut en incidenteel opgesteld geschut.
De bemanning van het fort bestond uit 288 soldaten die geleid werden door 5 officieren en 16 onderofficieren. Dit aantal varieerde in de tijd en de functie van het fort.
Op of bij het fort stonden ook een berg- en een troepenloods. De bergloods is in 1924 afgebrand en niet meer herbouwd. In 2006 zijn de fundamenten van de troepenloods nog teruggevonden.
WOII
Op 19 november 1941 zijn de hefkoepelgebouwen door de Duitsers opgeblazen. Het staal werd afgevoerd voor de eigen oorlogsindustrie. Door de bezetter is een betonnen hellingbaan op het fort aangelegd ten behoeve van een zoeklicht. Onderaan deze helling bevindt zich een gemetseld onderkomen waarin het zoeklicht veilig was tegen de elementen en vijandelijke aanvallen wanneer het niet in gebruik was. Aan de Zuidzijde van het fort is een onderkomen gebouwd voor een groot aggregaat dat het zoeklicht en waarschijnlijk ook het fort van elektriciteit voorzag. Daarnaast ligt het gebouw voor de afstandsbediening van het zoeklicht.
Op het fort is er een open bedding aangelegd waarschijnlijk voor een stuk licht luchtafweergeschut ter bescherming van het zoeklicht. Ook is het mogelijk dat deze bedding heeft gediend voor een zogenaamd Hörgeräte waarmee het zoeklicht werd aangestuurd.
Deze zoeklichtpositie behoorde tot de buitenste ring zoeklichten van de Festung IJmuiden, op het Fort bij Veldhuis is een soortgelijke positie te vinden met dezelfde functie.
Op 19 november 1941 zijn de hefkoepelgebouwen door de Duitsers opgeblazen. Het staal werd afgevoerd voor de eigen oorlogsindustrie. Door de bezetter is een betonnen hellingbaan op het fort aangelegd ten behoeve van een zoeklicht. Onderaan deze helling bevindt zich een gemetseld onderkomen waarin het zoeklicht veilig was tegen de elementen en vijandelijke aanvallen wanneer het niet in gebruik was. Aan de Zuidzijde van het fort is een onderkomen gebouwd voor een groot aggregaat dat het zoeklicht en waarschijnlijk ook het fort van elektriciteit voorzag. Daarnaast ligt het gebouw voor de afstandsbediening van het zoeklicht.
Op het fort is er een open bedding aangelegd waarschijnlijk voor een stuk licht luchtafweergeschut ter bescherming van het zoeklicht. Ook is het mogelijk dat deze bedding heeft gediend voor een zogenaamd Hörgeräte waarmee het zoeklicht werd aangestuurd.
Deze zoeklichtpositie behoorde tot de buitenste ring zoeklichten van de Festung IJmuiden, op het Fort bij Veldhuis is een soortgelijke positie te vinden met dezelfde functie.
Munitieopslag Marine
In 1951 speelde het fort geen rol meer in de verdediging van het land en werd het een vestingwerk van geene klasse. Vanaf 1948 werd het gebruikt als opslagruimte voor munitie van de Koninklijke Marine, Regiment Van Heutsz.
De munitie werd vervoerd van het zijkanaal via een smalspoor naar de keelkazemat. In 1970 liep dit teneinde en ging de munitie over naar het mobilisatiecomplex in het zogenaamde Munitie-bos recht voor het fort. Het tracé van rails op dwarsliggers is nog aanwezig. Het resterende deel loopt vanaf de steiger naar de brug en langs de keelwand van het hoofdgebouw tot aan de rechter keelkazemat.
Het fort is meer dan 30 jaar afgesloten geweest en in verwaarloosde staat. De bitumenlaag op het dak is grotendeels vernield (mede door toedoen van geiten en schapen), waardoor het vrijwel overal lekt. Vrijwilligers hebben het fort grotendeels droog weten te krijgen en trachten het verantwoord te conserveren, zodat het in de toekomst een educatieve en museale functie kan krijgen. In 2016 zette de Provincie Noord-Holland na 15 jaar lobbyen van de vrijwilligers de eerste stappen voor een reparatie van het dak, hoofdzakelijk gestuurd vanuit de wens kwetsbare muurschilderingen te beschermen. Inmiddels is er een nieuwe beschermlaag op het dak aangebracht.
In 1951 speelde het fort geen rol meer in de verdediging van het land en werd het een vestingwerk van geene klasse. Vanaf 1948 werd het gebruikt als opslagruimte voor munitie van de Koninklijke Marine, Regiment Van Heutsz.
De munitie werd vervoerd van het zijkanaal via een smalspoor naar de keelkazemat. In 1970 liep dit teneinde en ging de munitie over naar het mobilisatiecomplex in het zogenaamde Munitie-bos recht voor het fort. Het tracé van rails op dwarsliggers is nog aanwezig. Het resterende deel loopt vanaf de steiger naar de brug en langs de keelwand van het hoofdgebouw tot aan de rechter keelkazemat.
Het fort is meer dan 30 jaar afgesloten geweest en in verwaarloosde staat. De bitumenlaag op het dak is grotendeels vernield (mede door toedoen van geiten en schapen), waardoor het vrijwel overal lekt. Vrijwilligers hebben het fort grotendeels droog weten te krijgen en trachten het verantwoord te conserveren, zodat het in de toekomst een educatieve en museale functie kan krijgen. In 2016 zette de Provincie Noord-Holland na 15 jaar lobbyen van de vrijwilligers de eerste stappen voor een reparatie van het dak, hoofdzakelijk gestuurd vanuit de wens kwetsbare muurschilderingen te beschermen. Inmiddels is er een nieuwe beschermlaag op het dak aangebracht.
Muurschilderingen
In het fort zijn onder later aangebrachte kalklagen geschilderde lambriseringen en unieke afbeeldingen aangetroffen uit de beginjaren van de 20e eeuw, evenals "graffiti" uit de tijd van de Duitse bezetting. Deze zullen langzaam verdwijnen als het fort niet wordt drooggemaakt. De teksten, portretten en cartoons worden zo goed mogelijk geconserveerd door een vrijwilliger.
De enorme hoeveelheid van 232 afbeeldingen komt alleen voor in dit fort en het Fort bij Spijkerboor, alhoewel ook in andere forten enkele afbeeldingen bekend zijn.
Het is niet uitgesloten dat ook in andere forten afbeeldingen onder de kalklagen zitten of gezeten hebben, vooral de forten die na de oorlog als NSB-kamp zijn gebruikt.
Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Fort_benoorden_Spaarndam
In het fort zijn onder later aangebrachte kalklagen geschilderde lambriseringen en unieke afbeeldingen aangetroffen uit de beginjaren van de 20e eeuw, evenals "graffiti" uit de tijd van de Duitse bezetting. Deze zullen langzaam verdwijnen als het fort niet wordt drooggemaakt. De teksten, portretten en cartoons worden zo goed mogelijk geconserveerd door een vrijwilliger.
De enorme hoeveelheid van 232 afbeeldingen komt alleen voor in dit fort en het Fort bij Spijkerboor, alhoewel ook in andere forten enkele afbeeldingen bekend zijn.
Het is niet uitgesloten dat ook in andere forten afbeeldingen onder de kalklagen zitten of gezeten hebben, vooral de forten die na de oorlog als NSB-kamp zijn gebruikt.
Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Fort_benoorden_Spaarndam